Preki sud Save Kovačevića ubio je dvadeset šest Srba Grahovljana. Prva žrtva neviđenog terora u opštini Grahovo bio je Filip Maksimov Kešeljević.
Filip je rođen u Vilusima 1888. godine. Kao mladić odlazi na rad u Ameriku. Iz Amerike dolazi na poziv svoje Otadžbine 1914. godine, i kao dobrovoljac u Srpskoj vojsci učestvuje u Velikom ratu, boreći se za krst časni i slobodu zlatnu. Po izvojevanoj pobedi i slobodi postaje odbornik u opštini Grahovo. Uglednog domaćina Filipa Kešeljevića sačekale su u zasedi pristalice Save Kovačevića 22. novembra 1941. godine i ubile.
Sava Kovačević zabranjuje da se za ubijenim Srbima, u znak žalosti nosi crnina.
Filipova supruga Marija Kešeljević i kćerka Vidosava Kešeljević prema pravoslavnom običaju nose crninu. Po njih dolaze 17. marta 1942. godine, i odvode ih iz njihove porodične kuće na Viluse. Ožalošćena Marija i njena kćerka Vidosava ubijene su u blizini crkve Svetog Mateja na Vilusima, a potom bačene u krečanu pored crkve.
Sava Kovačević svoj preki sud premešta iz Grahova u trebinjsku Lastvu, 4. januara 1942. godine.
On naređuje tzv. „udarnoj grupi“ koju predvodi Milosav Mićo Aleksić da na Badnji dan 1942. godine na Trebinjskim brdima ubije Jovana Mišeljića i Savu Kovača.
Grupa Mića Aleksića nije izvršila zadatak, zbog čega Sava Kovačević šalje jaču terorističku grupu ili tzv. „kaznenu ekspediciju“ koju predvodi Dimitrije Bulajić – jedan od najvećih komunističkih egzekutora.
Posle, ova kaznena ekspedicija dolazi u Trebinjsku šumu, sredinom januara 1942. godine, i kreće u lov na ugledne Srbe pravoslavne veroispovjesti.
U svom vršljanju Bulajićeva ekspedicija dolazi u selo Žakovo 31. januara 1942. godine. Dimitrije Bulajić tada se smestio u kuću Vukasovića u selu Žakovo.
Prateći direktive Save Kovačevića, on u Žakovu izdaje suludu naredbu popovskoj partizanskoj četi i podbrdskoj partizanskoj četi da se 31. januara 1942. godine, u toku noći izvrši napad na italijanski vojni logor u selu Poljice-Popovo, na italijansku posadu na mostu kod ovog sela (most je sagradio Ban Petar Ivanišević iz Poljica Popova), kao i da se most sruši, radi slabljenja pokretljivosti italijanskog teškog naoružanja i vozila.
Komandir partizanske čete sa područja Popova polja Lazo Pribišić iz popovskog sela Dračevo suprostavio se Dimitriju Bulajiću.
On nije hteo provesti u delo naredbu Save Kovačevića. Svojim saradnicima je rekao: „NIKO NEMA PRAVO DA PROVODI SAMOVOLJU NA NAŠEM TERENU“. Samovolja Save Kovačevića, odnosno Dimitrija Bulajića u Popovom polju nije provedena, iako je planirana.
Pribišić nije dozvolio napad na italijansku vojsku u Poljicu Popovo i time je izbegao odmazdu italijanske vojske nad pravoslavnim srpskim stanovništvom ovog dijela Popova polja.
Ovim postupkom Pribišić je sačuvao nedužno srpsko stanovništvo.
Razlog ovom njegovom postupku svakako je velikim delom ranije stradanje Srba Popova polja, koji su bili izloženi genocidu od strane hrvatskih i muslimanskih ustaša (najvećim delom svojih komšija) 23. i 24. juna 1941. godine. Tada su ustaše žive u krašku jamu Jagodnjaču – Ržani do bacile više stotina nedužnih pravoslavnih Srba, stanovnika Popova polja.
Lazo Pribišić tada nije dozvolio ni ubijanje uglednih Srba Popova polja, kao što je na Grahovu ubijen ugledni srpski domaćin Filip Kešeljević.
„Kaznena ekspedicija“ Dimitrija Bulajića vratila se iz Popova polja na Ljubomir neobavljena „posla“.
Teror u Trebinjskoj šumi ili ubij komšiju svoga
Srbi u Trebinjskoj šumi nisu bili te sreće… Oni nisu imali Laza Pribišića, ali je zato Sava Kovačević imao Dragicu Pravicu.
Dragica Pravica provodi NAREDBE iz trebinjske Lastve, ona je u stvari „kaznena ekspedicija“ u Trebinjskoj šumi.
Sa svojim saradnicima provodi u delo sve naredbe Save Kovačevića. Te naredbe su sa stanovišta srpskog naroda – naredbe ustaškog karaktera, kojima se želi promeniti kod srpskog naroda, njegov svetosavski sistem životnih vrednosti i nametnuti njegovom biću neku novu, njemu stranu ideologiju.
„Udarne grupe“ hvataju i odvode bez ikakve krivične odgovornosti Srbe – meštane, stanovnike sela Trebinjske šume.
Odvode ih i ubijaju na isti način kao što to rade ustaše, bacajući ih žive u hercegovačke jame i ponore. Žrtve su civili, stanovnici okolnih sela, među kojima je bilo žena i maloletne dece.
Sledeći direktive Operativnog štaba NOP odreda za Hercegovinu, na čijem čelu se nalazio Sava Kovačević, partizansko rukovodstvo krenulo je u krvavi obračun sa potencijalnim „neprijateljima“ širom istočne Hercegovine. Štab južnohercegovačkog NOP odreda i Okružni komitet KPJ za južnu Hercegovinu (u stvari Petar Božović i Dragica Pravica) inicirali su obračun sa izmišljenim neprijateljima (običnim narodom), odnosno „petom kolonom“.
U prvoj fazi stradali su i neki partizanski rukovodioci „zbog liberalnog stava prema petoj koloni“. Uklonjeni su svi oni iz partizanskih redova koji bi mogli biti protivnici planiranih akcija (ubistava). Njima su organizovana „partijska suđenja“. Navešćemo primjer dr Spasoja Spaića, predratnog komuniste.
Komisija koju su činili: Dragica Pravica, Petar Božović i Mićo Gobović na saslušanju mu je postavila pitanje: „Kakvu kaznu za sebe predlaže?“ Odgovorio je: „Da se ne bi više ovakve stvari dešavale, za mene je smrtna kazna“. Okrivljeni su bili prinuđeni da sami sebi izriču smrtne kazne, koje je komisija „širokogrudo“ zamenila njihovim izbacivanjem iz Partije, smenjivanjem sa dotadašnjih dužnosti i degradiranjem na obične borce. Kada su uklonjeni protivnici nasumičnog ubijanja svog naroda u partizanskim redovima, obračun sa svima koji su bili označeni od komunista kao „peta kolona“ mogao je da počne.
Skoko u svojim knjigama navodi imena preko 80 žrtava – civila „crvenog terora“ 1941. i 1942. godine u trebinjskom kraju. Sredinom januara 1942. godine u Lastvi je formiran Prvi udarni bataljon za borbu protiv „pete kolone“.
Lokalno partizansko rukovodstvo Šume trebinjske (koje je ranije sastavilo spiskove za hapšenje) obratilo se Operativnom štabu sa molbom da mu pošalje u pomoć udarnu grupu za likvidaciju „pete kolone“ u jednom dijelu Trebinjske šume (šest sela). (Dokument se čuva u Arhivu vojno-istorijskog instituta, fond NOR, kutija 1673, reg. br. 11/2.)
Operativni štab (Sava Kovačević) poslao je jednu kombinovanu četu iz sastava Banjsko – vučedolskog bataljona (komandir Mirko Koprivica, politički komesar Mato Kilibarda, sa njima je bio i zamenik politkoma hercegovačko crnogorskog Operativnog štaba Mile Kilibarda) i pojačao je jednim vodom zubačke čete bataljona „Luka Vukalović“. Tu kombinovanu četu narod Trebinjske šume nazvao je „kaznenom ekspedicijom“.
Druga „kaznena ekspedicija“ na čelu sa Dimitrijem Bulajićem nakon „čišćenja“ ljubomirske opštine, spustila se preko Zagore u šumska sela Dobromane i Žakovo. Kombinovanoj četi Banjsko-vučedolskog bataljona pridružili su se i delovi Šumske partizanske čete. Te „kaznene“ jedinice su noću 5/6. februara preduzele opsadu pomenutih šest sela i tada pohvatale veliki broj ljudi, civila – meštana, koji nisu pružili nikakav otpor.
Hapšenja i ubijanja vršena su često po noći, ili rano ujutru, da se od strane žrtava i njihovih ukućana ne bi prepoznali njihovi likvidatori, koji su dobrim delom bile poznanici iz okolnih sela. Tada su partizani odvojili 13 ljudi i uputili ih u Lastvu.
Preki sud Operativnog štaba u Lastvi osudio je na smrt njih osmoricu. Tada su u Lastvi ubijeni: Vaso Kraljević, Gajo Kraljević, Savo Kraljević i Nikola Kraljević, Đuro Delić, Vlado Vreća, Tomo Bašić (bivši poslanički kandidat za srez Trebinje), i njegov maloletni sin Lazar Bašić, učenik trebinjske gimnazije. Očevici su kasnije pričali da je otac Tomo davao 100 volova da mu puste maloljetnog sina, međutim sve je bilo uzalud. Ubijeni su obojica.
Ostala petorica su pušteni uz teške materijalne kazne u korist partizana. Ovaj zločin se dogodio 7. februara 1942. godine. Porodicama je naređeno da šalju pakete hrane i odeću, iako su njihovi bližnji bili ubijeni nedeljama ranije…
Pratite Portal Dnevni Puls na Viberu!
Dnevni Puls/srpska24.me