Sokolsko društvo u Cavtatu proslavilo je Dan Ujedinjenja 1932. svečanom sednicom i u veče akademijom uz sudelovanje Cavtatske Diletantske Muzike, predavanjima, recitacijama, ritmičkim vežbama svih kategorija, pozorišnim komadom i igrankom.
Na svečanoj sednici govorio je prvi delegat župe Mostar Hasan Dikić. Pred predstavnicima vlasti, ustanova, korporacija i građanstvom starešina društva P. Natošević, okružen sokolskim članstvom, naraštajem i decom, razvio je društvenu zastavu, pozdravljen zvucima himne Cavtatske Diletantske Muzike i svih prisutnih.
Posle toga položio je starešina sokolski zavet, a za njim celokupno članstvo, koje je kasnije praćeno sviranjem sokolskog marša prilazilo i pružalo desnicu starešini i ljubilo svoju društvenu zastavu. U veče na akademiji izvedene su ritmičke vežbe, i “Narcis” od S. Vučkovića, izveden od članica.
U „Radu Sokolske župe Mostar u godini 1933” za Sokolsko društvo u Cavtatu se ističe da je prema prošloj godini rada društvo u 1933. pokazalo vidan napredak, u prilivu članstva i sokolske dece. U društvu Cavtat bilo je na dan 31. 12.1932. 158 članova a na dan 31.12.1933. bilo je 197 članova.
Članovi društvene uprave su se starali da prema svojim mogućnostima i datim sredstvima udovolje zahtevima sokolske organizacije.
U društvu Cavtat bilo je 18 prednjaka bez ispita. Društvena uprava je radi obrazovanja prednjačkog kadra, svoje vežbače slala na župske tečajeve. Članovi Uprave Sokolskog društva Cavtat 1934. bili su : starešina Ivo P. Kušelj, zamenik starešine Todor Bernardi, tajnik Pero P. Petrić, načelnik Nikša Đ. Vragolov, načelnica Marija A. Miljan, blagajnik Miso M. Margaretić, prosvetar Petar Markoni, pročelnik štednje Danica V. Miljan, pročelnik trezvenosti Niko Kušelj, lekar dr. Vlaho Novaković.
U Sudu časti bili su : dr. Božo Raše, Božo N. Vragolov, dr. Stefi Račić, Marin Lucijanović, Luko Pekas. (4) Cavtat je 1937. bio varošica i pristanište u kojoj je u to doba živelo oko 700 stanovnika. Bio je na železničkoj pruzi Sarajevo-Zelenika. Morsko kupalište i zimsko klimatsko mesto.
Češki turisti su u sve većem broju dolazili na Jadransko more. U Češkoj je postojala literarno-muzička edicija o Jadranu. Češki virtuoz na violini Luis Zamečnik dolazio je i ranije u Cavtat. U hotelu „Tiha” bio je odseo kao sportski ribolovac koji je ceo dan pecao. Nastupio je 17. juna 1934. na pozornici dvorane hotela Kupari. Izvodio je narodne napeve uz pratnju na klaviru maestra Rudolfa Čihala. Čist prihod poklonio je sokolskom društvu Cavtat. Zbog njih je i priredio koncert.
Istakao je za sokole da su njegova braća sa Jadrana. Sokolsko društvo Cavtat nagradilo ga je sa lovor vencem koji je isplela članica Marija Švarc. Drugi lovor venac predao mu je telepat Svengali u ime gospođe Pavelove iz Kupara.
Društvo Cavtat priredilo je 10 maja 1934. uranak do igrališta pred Močićima. Na uranku je predavao načelnik Sokolskog društva. Naraštaj je proslavio 10 maja svoj dan. Na povratku sa uranka svi su otišli u crkvu. Dan naraštaja završen je svečanom akademijom. Načelnik društva je otvorio akademiju tumačeći značaj naraštajskog dana. Ženski i muški naraštaj izveli su raspored.
Raspored je obuhvatao : pevanje, deklamaciju, razne vežbe i izvođenje pozorišnog komada „Mlado pastirče”. Raspored je bio završen sa plesom.
Na zabavi su bili prisutni članovi društva i građani, koji su se svojim prisustvom i odobravanjem poistovetili sa radom sokolskog društva i time im dali najbolju zadovoljštinu.
Zajedno sa proslavom Gospe od snjega 1934. sokoli su priredili svečani blagoslov svoje zastave. Oko 9 sati krenuli su sokoli sa svojom zastavom, predvođeni Cavtatskom Diletantskom Muzikom u crkvu sv. Nikole, gdje je u prisustvu vlasti i okupljenog naroda dekan Dum Ivo Dagonig blagoslovio sokolsku zastavu.
Zastavi je kumovala zaslužna propagateljica narodnog veza i dugogodišnja predsjednica Ženske Udruge u Cavtatu Jelka Miš, koju je na svečanosti zamenjivala učiteljica vezilačke škole u Cavtatu Ljubica Račić. Zastava je izrađena u ovoj školi, koja je doprinela upoznavanju i propagandi konavoskog veza.
Cavtaćani i okupljeni narod su sa veseljem pozdravili zastavu sokolskog društva. Sokoli i sokolski podmladak su poslepodne izveli javni čas župskih i sletskih vježbi i odbojku. Rad sokola u Cavtatu pratio je list „Dubrovačka tribuna” u rubrici „Glas Konavala”.
Rodoljubivi Cavtat je na inicijativu Sokolskog društva tri puta javnim priredbama obeležio smrt kralja Aleksandra. Obeležili su Prvi decembar 1934 godine tako što su sokoli predvođeni cavtatskom diletantskom muzikom, bez sviranja, otišli u crkvu, da zajedno sa građanima, državnim i samoupravnim vlastima, školama i ostalim ustanovama pomole se za spas roda, dug život i junačko vladanje mladog kraja Petra II.
Župnik dekan Dagonig je odslužio molitvu na srpskom jeziku, našta mu je pevački hor naški odvraćao, a onda su svi otišli iz crkve u sokolanu. U dupke punoj prostoriji cavtatski Sokoli položili su zakletvu vernosti, nepokolebljive odanosti i čvrste volje, da će okupljeni oko prestola Karađorđevića čuvati i braniti Kralja Petra II i Jugoslaviju.
Sokolsko društvo u Cavtatu priredilo je 4.avgusta 1935. svoj godišnji javni nastup na vežbalištu. Sokolsko društvo Dubrovnik sa vežbačkim kategorijama i sa članovima seoskih četa došlo je da uveliča priredbu.
Četa iz Čilipa došla je sa zastavom i članovima u konavoskoj narodnoj nošnji. Došao je i narod iz okoline. Zamenik župskog starešine Bruno Marčić zastupao je župu Mostar. Sokole i goste iz Dubrovnika dočekala je na pristaništu Cavtatska diletantska muzika.
Plivačka sekcija Sokolskog društva Cavtat odigrala je vaterpolo utakmicu s Pliv. sportskim klubom Srebreno i članovima plivačke sekcije sokola iz Dubrovnika. Pobedio je Cavtat sa 4:1.
Utakmica u odbojci između sokola Cavtat i Dubrovnika ostala je nerešena, jer se igra morala prekinuti zbog odlaska izletničkog broda. Svrstala se povorka i uz sviranje Cavtatske diletantske muzike, sokoli iz Dubrovnika i Čilipa bili su ispraćeni uz klicanje jugoslovenstvu, slozi i ljubavi.
U Dubrovniku su 20. septembra 1936. održane okružne i četne sokolske lakoatletske utakmice. Utakmice su održane pre podne na Gruškom polju.
Učestvovalo je 11 takmičarskih vrsta. Pobedila je sokolska četa Zaton i po treći put dobila srebrni lovor–venac, dar kralja Aleksandra. Drugo mesto je osvojila četa Orašac, treće četa Babino Polje, a četvrto četa Gornja Župa. U okružnom takmičenju članova pobedilo je Sokolsko društvo Cavtat, u čijoj vrsti se istakao Vane Ivanović, poznati trkač prepona. Sokolsko društvo Dubrovnik je zauzelo drugo mesto.
Na 100 metara trčao je Vane Ivanović 11,5 sekundi, na 1500 Vlaho Lučić 5,17. U skoku u vis i u dalj pobedio je Vane Ivanović. U bacanju koplja prvi je bio Renci Lučić, a u bacanju kugle Vane Ivanović. Naraštajci Dubrovnika pobedili su naraštajce Cavtata.
Dušan Šteger je bio prvi na 100 i 400 metara. U skoku u vis, dalj i bacanju kugle prvi je bio Vuković. Marija Mozetić pobedila je u kugli i koplju, a Marija Benić bila je prva u skoku u vis, u dalj, u trčanju na 60 metara. Takmičenje je završeno utakmicom u odbojci između članova društava Dubrovnik i Cavtat. Pobedilo je društvo Dubrovnik.
Stefan Račić, jedan od najpoznatijih i najbogatijih brodovlasnika umro je u martu u sanatorijumu Brestovac kod Zagreba. (12) Smrt Stefi Račića potresla je Dubrovčane a pogotovo Srbe katolike. Parobrodi „Kumanovo” i „Ston” prevezli su veliki broj građana iz Dubrovnika, koji su želeli da prisustvuju sprovodu u Cavtatu.
Kapetani Dubrovačke plovidbe snijeli su sa „Kumanova” mrtvački kovčeg i svrstali se u nepreglednu povorku koja je ispratila leš do groblja.
U kapeli Mauzoleja izvršeno je opijelo, kom je prisustvovala udovica gđa Pave. Po svršenom crkvenom obredu iznijeli su Cavtaćani kovčeg i položili pred vrata Mauzoleja. Tu je održano sedam oproštajnih govora. Prilikom sahrane dr. Stefi Račića u Cavtatu 17. marta 1937. Dubrovačko Srpsko Pjevačko Društvo „Sloga” otpevalo je „Dnes svjat” i „Vječnaja pamjat” od Mokranjca, a dubrovačka sokolska muzika otsvirala je posmrtni marš.
U listu „Dubrovnik” istaknuto je : „Po svom nacionalnom osvjedočenju bio je u redovima srpske dubrovačke omladine, te se je kao takav uvijek i sa ponosom isticao, a u svakom momentu, kad je narodna stvar od Srba Dubrovčana, naročito od Srba katolika, tražila bilo kakvu žrtvu, pok. Stefi bio je u prvim redovima.” Bio je oženjen ćerkom Nikole Pašića.
Pomen dr. Stefi Račiću, direktoru Dubrovačke plovidbe i prvaku nacionalnog Cavtata održan je 13. marta 1938. Cavtatska opština održala je komemorativnu sednicu na kojoj je govorio Niko Vragolov.
U svom govoru istakao je : „U nacionalnom pogledu gospar Stefi još kao mladić isticao se svojim radom, …da je još prije rata, za vrijeme Austrije, gospar Stefi kao mladić hodio u Beograd i tražio od srpske Vlade da se dubrovački brodovi stave pod Srpsku zastavu. … Za vrijeme rata gospar Stefi se je nalazio u Londonu gdje je odmah prve dane formiranja Jugoslavenskog Odbora, stupio u njegove redove … Najplodniji rad gospara Stefi ogleda se u pomorstvu, a najviše u Dubrovačkoj paroplovidbi, … da je on bio mozak i duša Dubrovačke paroplovidbe. … Osobito mu moramo biti zahvalni što je on pokrenuo akciju za dobijanje naše samostalne opštine.
On je prvi poduzeo korake da Cavtat dobije svoju općinu …”. nakon komemorativne sednice Cavtatska Opština je odala poštu pokojniku, nazivajući obalu pred njegovim kućama „Obala Dr. Stefi Račića”.
Opštinska uprava sa cavtatskim vijencem i građanstvom varoši Cavtat prisustvovala je pomenu, koji je priredila gospođa Pava Račić-Pašić svom suprugu i ocu u mauzoleju i na grobu.
Pomenu su prisustvovali i istaknuti prijatelji Stefi Račića iz Dubrovnika, članovi dubrovačkog mjesnog odbora JRZ, Kristo Dominković, urednik ,,Dubrovnika” i Dubrovačka Građanska Muzika. Na grobu je govorio Niko Vragolov, kao predsednik mjesnog odbora JRZ, i od strane Cavtatske opštine i Odbora JRZ, položio lovorove vijence. Takođe položili su lovorove vjence Sokolsko društvo Cavtat, kao svom prvom starešini i Cavtatska diletanska muzika, kao svom dugogodišnjem predsjedniku.
U Cavtatu je 1937. proslavljen Vidovdan uz učešće predstavnika svih ureda, nacionalnih i kulturnih ustanova, škola i mnogobrojnog građanstva.
Povorka sokola, škola i građanstva predvođena Cavtatskom diletanskom muzikom krenula je ispred sokolane u 9 sati u crkvu sv. Nikole, gdje je Don Ivo Dagonik, održao tihu misu a zatim molitvu za pale Kosovske junake. Pjevao je hor cavtatskih omladinaca.
U crkvi je bio lepo udešeni katafalk, a predstavnici ureda, škola i sokola bili su na svojim mjestima. Zadušnicama je bio prisutan vojni delegat na aerodromu Gruda, vazduhoplovni kapetan I klase, izviđač Pavle Blagojević. Posle pomena u crkvi formirana je još veća povorka, u kojoj su uzeli učešća skoro svi, koji su se u crkvi nalazili, predvođeni Cavtatskom diletanskom muzikom, i koja je krenula u sokolanu. U sokolani je Nikola Mijušković, upravitelj mjesne osnovne škole, i prosvetar sokolskog društva, održao prigodan govor, popraćen klicanjem kralju, Jugoslaviji i Vidovdanskim herojima. Muzika je intonirala himnu.
Posle toga su recitovane nacionalne pjesme od dece iz škole i pripadnika sokolskog društva. Svečanost je završena sviranjem Slavenske himne. Posle himne pročitan je od strane učiteljice gđe Mijušković, koja je bila u crnogorskoj nošnji, i učitelja N. Mijuškovića, godišnji uspjeh djece u školi, koji je bio mnogo bolji od prošlih godina. Pred sokolanom u pola devet formirana je manifestaciona povorka na čelu sa Cavtatskom diletanskom muzikom i bakljadom u kojoj je učestvovalo preko 300 građana Cavtata.
Burno pozdravljena povorka je dva puta prošla mjestom, neprestano kličući kralju, Jugoslaviji, jugoslavenskoj vojsci, jugoslavenskom Cavtatu i sokolstvu, pjevajući uz to nacionalne pjesme. Cavtatska diletanska muzika održala je koncerat pod dirigovanjem učitelja Iva Trojkovića. Svaki komad, svaki marš, praćen je dugim aplauzom. Kako komentariše izveštač lista „Dubrovnika” : „Ovo je bio dokaz, da se sve može samo kad se hoće.”
Pred Sokolskim domom 5.9.1937. svečanim paljenjem zavjetne baklje otvoren je ulazak u drugu godinu Sokolske Petrove Petoljetke.
Kuće B. Banca, Račića kao i svih ostalih bile su ukrašene i osvetljene. Mjesto iskićeno zastavama i zelenilom pratilo je povorku sokola, vojske i građanstva predvođenu sa Cavtatskom Diletantskom Muzikom do crkve Sv. Nikole, gdje je održano svečano blagodarenje.
U sokolani je zatim održana svečana sednica sokolskog društva uz prisustvo svih prestavnika vlasti i škola, društava i ustanova. Rođendan kralja Petra II proslavili su sokoli 1937. u Cavtatu, Opuzenu, Suđurđu na Šipanu.
Na cavtatskom groblju 1 novembra 1937. pred masom sveta iz Cavtata i Dubovnika, davan je pomen Srbinu katoliku i nacionalnom borcu Matu Vragolovu. Deset drugova Mata Vragolova iz Dubrovnika, došli su u Cavtat sa grupom Dubrovčana na pomen. U mesnoj crkvi zaupokojenu molitvu služio je dum Ivan Dagonić. Povorka od oko četiri stotine ljudi krenula je na groblje Svetoga Roka.
Pored mauzoleja oko groba okupila se masa sveta koja je odala počast pokojniku, a drugovi Mata Vragolova položili su lovor venac zajedno sa Cavtačanima i dubrovačkim društvom „Kneginja Zorka”. U ime pokojnikovih drugova govorio je nad grobom Ante Anić.
Između ostalog je rekao : „ … Umro je mlad, a da nije doživeo ostvarenje svojih ideala, vaskrs slobode i oslobođenje otadžbine, za koje je ideale Mato Vragolov srbovao, pun neizgorivog žara i patriotske ljubavi. Potomci slobode iznikle iz grobova pokolenja umrlih zbog ljubavi za otadžbinu, … sabrali smo se danas ovde da osvetimo grob Mata Vragolova, oskrnavljen od vandalske ruke austrijske soldateske. Po vlastitoj pokojnikovoj želji na njegovom grobu stajao je uklesan natpis „Mato Vragolov srcem Srbin”.
U ono predratno doba imalo je naročito značenje u našim krajevima isticanje srpstva, pa bilo i na nadgrobnoj ploči, jer se time predavala u nasledstvo zavetna misao o ulozi srpskih državica u oslobođenju Južnih Slovena ispod vlasti tuđinskog Beča. Austrijskoj soldateski padao je mnogo u oči „srcem Srbin” i kada se zaratilo nestalo je i toga natpisa sa nadgrobne ploče Mata Vragolova.” Posle Ante Anića govorio je starosta Cavtatskog sokolskog društva Ivan Kušelj.
Dan Ujedinjenja u Cavtatu 1937. proslavljen je svečano. U crkvi sv. Nikole župnik je održao blagodarenje u prisustvu svih nacionalnih društava, pretstavnika vlasti i ustanova a zatim je održana svečana sednica u Sokolani. U veče priredilo je sokolsko društvo u svojoj dvorani akademiju.
Diletanti sokolske sekcije odigrali su Nušićev „Svet” koji je pripremio Đuro S. Lonza, upravnik pošte u Cavtatu.
Publiku je zabavljala Cavtatska diletanska muzika. U programu je bila zastupljena i Cavtatska Udruga sa recitacijom izabranom od nacionalne radnice Jelke Miš : „Došli naši ….”. U međuratnom periodu u Cavtatu je uz sokolsko društvo radilo Povjereništvo Jadranske straže.
Sokolsko društvo u Cavtatu održalo je 30. januara 1938. svoju sedmu redovnu glavnu skupštinu, kojoj je od strane župske uprave bio prisutan Novak Bukvić, direktor dubrovačke učiteljske škole. Bukvić je u svom govoru istakao da je Cavtat uvijek visoko nosio svoj nacionalni barjak i prednjačio u nacionalnom radu i djelovanju.
Naglašavajući važnost sokolstva, čija će uloga prestati jedino nestankom Jugoslavije, pozvao je sve prisutne da u buduće svoj rad podvostruče, jer je to od njih i svih sokola zahtijevao sveti zavjet kojeg su položili do navršenja Sokolske Petrove Petoljetke. U listu „Dubrovnik” istaknuto je : „Ja želim da vaše društvo, dragi Cavtaćani, prinese 6 septembra 1941 pred Prestolje našeg mladog Kralja dostojan dar, koji će vam biti na čast … iako nijesam Cavtaćanin, vaše mjesto volim i u srcu nosim možda jednako koliko i vi sami…”.
Dan sv. Save, zaštitnika narodne crkve i škole proslavljen je u Cavtatu 1938.
Pre podne održano je u svim školama predavanje sa prigodnim deklamacijama, naročito uspešno u mesnoj osnovnoj školi. Uveče u sokolani priređena je od poludržavne ženske zanatske škole akademija sa uspelim programom što je zasluga vrijednog učiteljstva i spreme učenica ove škole. Zabava je trajala do 2 časa posle ponoći. Čisti prihod ove priredbe išao je u fond siromašnih učenica.
Antun Račić, unuk Nikole Pašića, sazvao je skupštinu za osnivanje Omladinskog odbora JRZ u Cavtatu. Na Uskrsni ponedeljak 1938. u prostorijama mjesne Muzike na skupštini izabrana je uprava Omladinskog odbora : Antun Račić, predsednik; Nikša Đ. Vragolov podpredsednik; Ivo Sukno, blagajnik; Ivo Kralj, sekretar i odbornici Ivo Kvarantoto, Antun Lele i Pero Kušelj.
Na skupštini je bio prisutan Mjesni odbor JRZ, čiji je predsednik N. Vragolov pozdravio prisutne omladince zaželevši im uspijeh u radu.
Osnivanjem cavtatske opštine došlo je do napretka : putevi su bili uređeniji, parkovi očišćeni i uređeni, trotoar se popravljao i obnavljao. Planirani su radovi na vodovodu. U Cavtatu je 24.aprila 1938. otvoren novosagrađeni dom, „Dom Sv. Nikole”.
Pozornicu je izradio cavtaćanin Niko Miljan, učenik Bukovca. Cavtaćani su čestitali Msg. Don Ivu Dagonigu kako na gradnji doma tako i na novim orguljama. U „Domu Sv. Nikole” otvorena je 17 jula 1938. stalna izložba starih crkvenih slika. Među njima je bio „Grob Isukrstov” od Vlaha Bukovca.
Proslavljajući Vidovdan 1938. Cavtat je naročito svečano odao poštu palim borcima za slobodu. U listu „Dubrovnik” istaknuto je : „obrazovanjem samostalne cavtatske općine duh patriotskih cavtaćana sjedinjen opštom i žarkom ljubavi prema svemu što služi Kralju i Otadžbini.” Cavtat je na Vidovdan osvanuo u moru zastava, jer je opština okitila zastavama obalu, a narod svoje kuće i radnje.
U 9 sati cavtatska muzika je pred sokolanom povela sokole i škole na blagodarenje u crkvu-maticu sv. Nikole, gdje su cavtatski omladinci otpevali Rekvijem za upokoj duša palih za kralja i otadžbinu.
Posle toga sa muzikom i mnoštvom naroda obavljen je ophod mjestom, uz burne patriotske poklike. Uveče u 8 sati formirana je svečana povorka sa općinskim funkcionerima, muzikom sokolima i mnoštvom naroda. Mjesto je bilo rasvetljeno, a osobito vila Banca. Povorka se zaustavila na sred Cavtata, gdje je Nikša Vragolov održao govor. Uz klicanje palim borcima za slobodu, kralju i Jugoslaviji, povorka je obišla mjesto.
Cavtat je 1938. u pravom deliriumu oduševljenja proslavio rođendan kralja Petra II, slaveći istovremeno ulazak u proslavu 20-godišnjice oslobođenja i ujedinjenja. Općinska uprava i sokolsko društvo izdali su proglase na mještane.
Već 5. 9. 1938. Cavtat je blistao iskićen zastavama a u 8 sati uveče zaplivao je u moru sveća i žarulja. Na mjesnoj centrali dizao se visoko u stotinama sijalica veliki monogram kralja Petra II. Čitav Cavtat slegao se pred Sokolanu, gde je formirana povorka sa bakljadom, koja je predvođena predsednikom općine i članovima odbora, upravom sokolskog društva i mjesnih škola i ustanova, na čelu sa Cavtatskom diletanskom Muzikom obišla nekoliko puta mjesto, kličući kralju, Domu Karađorđevića, Jugoslaviji i jugoslavenskoj vojsci. Poklici su se mješali sa grmljavinom mužara i raketa.
Sutradan 6. 9. 1938. krenula je duga povorka sokola i mještana put crkve sv. Nikole. P
red crkvom postrojene sokole obišao je i pozdravio komandant aerodroma Gruda kapetan I klase Blagojević, koji je kao predstavnik vojske ovoj svečanosti prisustvovao. Masa je prisustvovala blagodarenju koje je izvršio Msgr. Don Ivo Dagonik.
Posle blagodarenja povorka je prešla u sokolanu gdje je održana svečana sjednica. U 9 časova priređena je u sokolani svečana akademija, kojoj je prisustvovao ministar Božidar Purić sa sinom i dve kćeri, Pave Račić Pašić, komandant aerodroma Blagojević, predsednica Cavtatske Udruge gđica Jelka Miš sa upravom te delegacije mjesnih škola i ustanova. Akademiju je otvorio Niko Vragolov, predsednik cavtatske općine i podstarješina Sokolskog društva.
Član Saveznog Prosvetnog Odbora Saveza Sokola profesor Bogoljub Krejčik proveo je 1938. letnji odmor u Cavtatu. Poneo je sa sobom projektor, te je u tri maha na trgu u Cavtatu priredio 3 filmske pretstave. Ove pretstave pratili su sokoli iz Cavtata, građani i turisti iz svih krajeva Jugoslavije. Na ovaj način je blizu 600 osoba videlo desetak sokolskih filmova.
Sokolsko društvo Trebinje priredilo je 1939. izlet članstva u Cavtat, gde su izletnici razgledali istorijske znamenitosti. Posle su posetili manastir Savinu kod Herceg Novog, gde su pored ostalog videli zadnji potpis kralja Aleksandra.
Pred manastirom poklonili su se spomeniku streljanih Bokelja u Prvom svetskom ratu. Stanković je održao prigodni govor, a naraštajac V. Jokanović recitovao je pesmu „Kako umire Dalmatinac” od Vojislava Ilića Mlađeg. Izletnici su nastavili put preko Risna, Tivta i Kamenara do Herceg Novog, gde su se zadržali u razgledanju grada. Za priređivanje izleta bila su zaslužna braća Sava Drobnjaković i St. Stanković. (22)
Sporazumom Cvetković-Maček 26.8.1939. Cavtat je odvojen od Zetske banovine i predat novostvorenoj Banovini Hrvatskoj.
Povodom zabrane proslave Dana Ujedinjenja 1 decembra 1939. u listu „Dubrovnik” je objavljen članak koji je potpisan sa Cavtatska omladina i u kome se ističe: „ … Cavtat se davno potpuno odgojio u duhu narodnog jedinstva, i pod devizom : „Brat je mio koje vjere bio” nije nikada razlikovao pravoslavca od katolika, …
Radi toga svog vjerovanja, još pod mrskom Austrijom teško je stradao izgnanstvom, taoštvom, mučeništvom u utamničenju, nevoljama u dezerterstvu i ostalim mnogobrojnim maltretiranjima, koja su crnožute aveti iskaljivale na mnogim patriotima našega rodoljubivog mjesta. … Ali Jugoslavija, … ostati će vječno čista i sjajna kao sunce, … A Ti, stara naša majko, Srbijo kao nekoć kada su tebe radi očevi naši, braća i sestre naše u izgnanstvu, u tamnicama i progonstvu, u mukama i patnjama svoj duh čeličili; kao onda, kada su u Tebi sva slobodarska uzdanja bila, obraća se Cavtat tvoj i moli te i preklinje : Ustaj Srbine, složi se, ne kloni – pravda te zove, na ovo naše sinje Jadransko more! “
O svemu što se dešavalo sokoli iz Cavtata su obaveštavali „Sokolski glasnik”, centralno glasilo Saveza Sokola kraljevine Jugoslavije.
U članku „Kazne i denuncijacije” objavljenom u „Sokolskom glasniku” isticalo se : „Pišu nam iz Cavtata : Sresko načelništvo u Dubrovniku je, 6. marta, kaznilo sa po 120 dinara članove ovdašnjeg sokolskog društva: Miljana Vlatka, Matića Franu, Kušelja Peru, Kvarantoto Iva i Lele Antuna, zato što su, na praznik Prvog decembra, kad im je bila zabranjena proslava Dana ujedinjenja, izlazeći iz sokolane pevali pesme „Jugoslavija”, „Poleti sivi Sokole” i „Hej trubaču”. To pevanje je u odluci kvalifikovano, kao „izazivanje i narušavanje noćnog mira”, a denuncirani su bili od strane članova „Hrvatske zaštite”. Na denuncijaciju sa te iste strane izvršen je, 11. marta, pretres u 28 stanova jugoslovenskih nacionalista, od kojih su većina članova ovdašnjeg sokolskog društva.
Pretstavnici vlasti su izjavili da se premetačina vrši zato, što je prijavljeno da se u tim kućama skriva oružje. Ali ni u jednoj od njih nije nađen ni najmanji trag o tom oružju!
Nije bez interesa naglasiti, da je još godine 1914, u bivšoj Austriji, kod većine tih istih ljudi vršena premetačina, i to zbog istih denuncijacija, a dobrim delom i zbog istih denuncijanata …”.
U listu „Dubrovnik” o policijskim pretresima kojima su stanovnici Cavtata bili 1940. izloženi i to „najvećim dijelom baš istih onih, kod kojih su se 1914 vršili isti pretresi i tražile slike … Kralja Petra, Kralja Aleksandra i Kralja Nikole, te srpske trobojnice i ine nacionalne svetinje sa namjerom, da bi ih se pod vješala dovelo. … u svakoj kući bez razlike, mješte paklenih mašina, bombi mitraljeza i ekrazita, nađeno samo na najistaknutijim mjestima mnoštvo slika, sličica, knjiga, posveta i spomenara, koji su ostali na svome mjestu, da čuvaju svete tradicije Cavtata, da svjedoče o prošlosti … u kojima se uz staru pjesmu javorovih gusala, odgajaju zdravi i svijesni naraštaji, koji će i u buduće samo čuvati i graditi a nikada otuđivati i rušiti ! … tu ćemo ostati bez obzira „na čuđenje čitave hrvatske javnosti” (kako to za Cavtat piše Obzor od 23 II).”
Preko Saveza Sokola cavtatski sokoli sa svoje skupštine uputili su kraljevskoj kancelariji : „Čitav nacionalni Cavtat okupljen na glavnoj skupštini Sokolskog društva, upućuje svom milom Vladaru izraze duboke vjernosti, ljubavi i odanosti, uvjeravajući svoga Starešinu i zaštitnika, da ćemo od sada kao i do sada nepokolebljivo ustrajati na putu velikog viteškog Mu Oca, neumrlog Aleksandra Prvog, ne žaleći u radu za dobro Kralja i Otadžbine ni najvećih žrtava, pa ni vlastite svoje živote. – Živio Kralj! Zdravo! – Sokolsko društvo Cavtat“.
Sa svoje glavne skupštine cavtatski sokoli poslali su bratskom savezu pune garancije vernosti sokolskoj ideologiji, izražavajući mu puno povjerenje, uveravajući ga da će i u ovim bolesnim vremenima svi njihovi napori i sva stremljenja biti usmereni u rad za dobro kralja, naroda i mile Jugoslavije.
Sokolsko društvo Cavtat održalo je 25 februara 1940. u svojim prostorijama devetu glavnu godišnju skupštinu, kojoj je prisustvovalo cjelokupno članstvo, naraštaj i nacionalno građanstvo Cavtata. Rad skupštine bio je prekidan čestim oduševljenim manifestacijama Jugoslaviji, kralju i sokolstvu. U članku o skupštini koji je napisao Nikša Đ. Vragolov istaknuto je : „Sokolima je politika jedinstva, naroda i otadžbine najsvetija i jedina i njima je jednako, svaki režim, koji se u svome radu tom parolom rukovodi, bez obzira upravljao njime Stojadinović, Maček, Cvjetković ili ma ko drugi, drag i blizak i dužni su da ga vole i pomažu !…”
Na skupštini izabrana je nova uprava na čelu sa Vlatkom Miljanom. Na Uskrs izvedena je u domu sv. Nikole pod vodstvom župnika msgra. Don Iva Dagonika a u režiji Karla Bulića drama „Rasipni sin”. Prostrana dvorana doma sv. Nikole bila je prepuna svijeta. Dramu su izveli članovi sokola. Ovi mladići bili su desna ruka župniku preko čitave Velike sedmice.
Po piscu R.P. koji je pisao o tome članak u listu „Dubrovniku” Cavtaćani su pored svog postojanog nacionalizma bili dobri i ispravni katolici.
Na Uskrsni ponedeljak priredilo je sokolsko društvo Uskrsnu akademiju.
Na drugi dan Uskrsa Sokolsko društvo Cavtat održalo je u sokolskom domu Uskrsnu akademiju. U dvorani su bili građani Cavtata kao i gosti iz Dubrovnika, Trebinja, Boke Kotorske i okolnih sela. Po završetku programa nastavilo se sa igrankom i zabavom. U članku u „Sokolskom glasniku“ isticalo se da je šteta što akademiji nisu prisustvovali oni koji su pripisivali članovima sokolskog društva crteže mrtvačkih glava i komunističkih znakova, vinovnici premetačina, tužbi i denuncijacija. Da posećuju akademije i zabave sokola, videli bi dela, koja su nešto više, jače i lepše od ispraznih reči. Dela su bili svedoci sokola.
U centralnom glasilu Saveza Sokola „Sokolski glasnik“ isticali su da je Sokolsko društvo Cavtat jedno od najagilnijih i najborbenijih društava u Sokolskoj župi Mostar, „koje vrlo žilavo radi, i pored svih neprilika koje mu se čine, pa je imalo nameru da svoju desetgodišnjicu proslavi na vidniji način, ali mu to nije moguće.
Međutim će, i pored toga, želje svih Sokola u Jugoslaviji toga dana biti uz našu braću u Cavtatu.”
Plivačka sekcija Sokolskog društva u Cavtatu priredila je akademiju 3. novembra 1940. U članku u „Sokolskom glasniku“ isticalo se da je veliki broj publike bio oduševljen izvođenjem raznovrsnog programa.
Sokolsko društvo u Cavtatu trebalo je da 16 februara 1941. održi desetu, jubilarnu godišnju skupštinu. Uprava je morala da odgodi skupštinu na neodređeno vreme, jer sokoli nisu dobili odobrenje od nadležnih vlasti, iako je prijava bila blagovremeno podnesena. Tog dana društvo je posetio starešina župe Mostar, Čedo Milić. Upoznao se sa detaljno sa radom društva i prilikama u kojima deluje, izrazivši priznanje upravi na predanom i svesnom radu. Naglasio je da treba ustrajati, biti miran i oprezan.
Čedo Milić se divio lepoti Cavtata i duhovnoj snazi njegovih rodoljuba, koji su postojano išli putem kojim su ih njihovi velikani uputili.
Kako je istaknuto u dopisu u „Sokolskom glasniku“ : „napustio je ovu kulu sokolstva, uvjeren, da će Sokolsko društvo Cavtat i unapred biti jedno od najvrednijih u njegovoj župi.”
Srbi katolici smatrali su da je Sokolstvo cement u temeljima Jugoslavije. Zbog toga su pomagali sokolsko društvo u Cavtatu. Zbog te podrške sokolsko društvo Cavtat bilo je najbrojnije društvo u Cavtatu do početka Aprilskog rata 1941. U Cavtatu je u to doba živelo oko 700 stanovnika. Na dan 31.12.1933. bilo je 197 članova Sokolskog društva Cavtat. Organizovalo je niz proslava i manifestacija. Usko su sarađivali sa Sokolskim društvom Dubrovnik i njegovim seoskim četama.
Sokolsko društvo Cavtat bilo je jedno od najagilnijih i najborbenijih društava u Sokolskoj župi Mostar. Sporazumom Cvetković-Maček 26.8.1939. Cavtat je odvojen od Zetske banovine i dodeljen novostvorenoj Banovini Hrvatskoj. Vlast HSS zabranjivala je proslavu Dana Ujedinjenja. HSS nije dozvoljavao ni proslavu desetogodišnjice rada sokolskog društva. Posle deset godina intenzivnog i plodnog rada Sokolsko društvo Cavtat obustavilo je rad zbog zabrane u NDH.
Saša Nedeljković,
član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije
Pratite Portal Dnevni Puls na Viberu!
Dnevni Puls/slobodnahercegovina.com